لبیک یامهدی

نخستین و راحت‌ترین وسیله تبادل اطلاعات بین انسان‌ها، سخن گفتن است. اما رعایت چه نکاتی باعث برقراری ارتباط کلامی می‌شود؟برخی ویژگی‌های گفتگوی موفق چیست؟در اینجا به برخی از روش‌های گفتگوی موفق اشاره می‌شود:

 1. درخواست از خداوند

اولین مورد برای شروع گفتگو این است که از خداوند کمک بخواهیم؛ چراکه او خالق بیان است و مالکیّت کلام .

امام علی(علیه السلام) می‌فرماید:«اَخْلِصْ لِلّهِ عَمَلَکَ وَ عِلْمَکَ وَ حُبَّکَ وَ بُغْضَکَ وَ اَخْذَکَ وَ تَرْکَکَ وَ کَلامَکَ وَ صُمْتَکَ؛عمل، علم، بغض، گرفتن و وانهادن، کلام و سکوتت را برای خدا خالص کن!»

2. تفکّر قبل از تکلّم

 داشتن کلام پسندیده و زیبا، مستلزم تفکر پسندیده و مثبت است، چنانچه حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند:

«لِسَانُ الْمُؤْمِنِ مِنْ وَرَاءِ قَلْبِهِ… لِأَنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَتَکَلَّمَ بِکَلَامٍ، تَدَبَّرَهُ فِی نَفْسِهِ فَإِنْ کَانَ خَیْراً أَبْدَاهُ وَ إِنْ کَانَ شَرّاً وَارَاهُ؛‌

زبان مؤمن پشت قلب اوست مؤمن چون بخواهد سخنی گوید، درباره آن در دل خود اندیشه نماید؛ اگر خیر باشد،آشکارش کند، و اگر شر باشد، نهفته‌اش دارد.»

3. دقت در نحوه تکلّم

در ارتباط بین دو انسان کلمات و واژه‌ها نقش مهمی دارند؛ گاه برخی کلمات موجب ایجاد شکاف در روابط می گردند.

اثر کلمات را نباید ساده فرض کرد؛ زیراخداوند می فرماید: ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِید؛

«هیچ سخنی بیان نمی‌شود، مگر اینکه دو ملک رقیب و عتید آنها را ثبت می‌کنند.»

از دیدگاه قرآن کریم، ارتباطی سالم است که بر پایه تکریم شخصیت، و احترام متقابل افراد صورت گیرد.

4. تناسب با سطح فهم و نیاز مخاطب

انسان در ارتباط با دیگران بایستی به سطح فهم و نیاز مخاطب توجه داشته باشد؛ چراکه عدم توجه به این اصل، گوینده را از مقصود خویش - که همان رساندن پیام به مخاطب است –باز می‌دارد.

 بر اساس همین اصل محوری، پیام‌آوران الهی در مرحله نخست به زبان قوم خویش سخن می‌گفتند.رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرموده است:

«اِنَّا مَعَاشِرَ الْأَنْبِیَاءِ اُمِرْنَا أَنْنَکَلَّمَ النَّاسَ عَلَی قَدْرِ عُقُولِهِمْ؛ ما گروه پیامبران مأموریم تا با مردم به اندازه [درک و] عقلشان سخن گوییم.»

5. رعایت احترام

از دیگر ویژگی‌های گفتگوی سالم، رعایت ادب و احترام نسبت به مخاطب است. ازاین‌رو،حفظ حرمت و ادب، حتی درجایی که طرفم قابل، به آن پایبندی ندارد، خیلی مهم است..این همان دستور العملی است که قرآن کریم فرموذه است: «وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماو وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً.

6. رعایت مقدمه، در صورت لزوم

برخی از موضوعات و درخواست‌ها به دلیل ثقیل بودن اصل مطلب، برای شنونده و خواننده نیاز به ذکر مقدمه دارند، چنانچه خدای متعال دربحث ذکر آیات وجوب روزه، همین مطلب را مراعات کرده است.ولی در موضوع وصیّت و قصاص که برای مخاطبین قابل قبول است، از ذکر مقدمه خودداری می‌کند.این کار استیحاش و اضطراب ذهن را ازبین می‌برد و در نتیجه به موضوع علاقه‌مند می‌کند.

  7. ذکر دلیل

برخی از مباحث  به دلیل ایجاد سؤال برای مخاطب، نیاز به دلیل دارند. مثل گناه زشت «زنا» که می‌فرماید: وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنی إِنَّهُ کانَفاحِشَةً وَ ساءَ سَبیلاً«و نزدیک زنا نشوید که کار بسیار زشت و بد راهی است!»

8-اعتماد

از عوامل مهم ارتباط مؤثر و نفوذ در مخاطب، کسب اعتماد او به گفتار گوینده است. قرآن کریم در داستان حضرت ابراهیم(علیه السلام)،این واقعیت را بیان کرده است: هنگامی که جمعی از فرشتگان برای نابودی قوم لوط به صورت ناشناس، نزد حضرت ابراهیم(علیه السلام)آمدند و از خوردن غذا خودداری ورزیدند،حضرت احساس بیگانگی و دلهره کرد و از گفتگو با آنان خودداری نمود؛ ولی پس از شناسایی وآنان، باب گفتگو را درباره مأموریت آنان و شفاعت از قوم لوط گشود. هنگامی که ترس حضرت فرو نشست و به او بشارت رسید، درباره قوم و با آنها مجادله کرد. از این جریان بر می‌آید که پیش‌شرط گفتگوهای مؤثر و سازنده، ایجاد فضایی امن، همراه با اعتمادی متقابل است.

9. به نرمی سخن گفتن

از دیگر ویژگی‌های گفتگوی سالم، به نرمی سخن گفتن با مخاطب است؛ برای نفوذ در قلوب مردم (هرچند افراد گمراه و بسیار آلوده)نخستین دستور قرآن، برخورد ملایم و توأم با مهر و عواطف انسانی است.

خداوند به حضرت موسی و برادرش هارون(علیهما السلام) دستور می‌دهد که به سوی پادشاه قدرتمند و ستمگری همچون فرعون بروند؛ولی او را با بیان و سخنی نرم و به دور از تندی و خشونت به سوی حق دعوت کنند:

قالاذْهَبَا إِلَی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَی * فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّنًا لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشَی ،مطابق آیه، عامل کارساز در دعوت فرعون به سوی خدا، به نرمی سخن گفتن بیان شده است.

10. صراحت و رسایی کلام

صراحت در سخن گفتن نقطه مقابل ، ابهام و دو پهلو بودن سخن است. انسان باید طوری مقصود خویش را بیان کند که نتوان بر آن معنای دیگری را حمل کرد. در قرآن کریم به این موضوع اشاره شده و فرموده است: 

أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْکافِرِینَ عَذابٌ أَلِیم؛«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! به پیامبر نگویید:مراعاتمان کن؛بلکه بگویید:ما را در نظر بگیر، و این توصیه را بشنوید و برای کافران عذاب دردناکی است.

منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 46 .