لبیک یامهدی

در این نوشتار که مبتنی بر نظریات مقام معظم رهبری پیرامون استاد است، با رویکردی متفاوت و از منظری موضوعی به این بحث می پردازیم؛ از این رو می توان نظرات رهبری در مورد ایشان را به اقسام گوناگونی تقسیم کرد که عبارتند از: ابعاد فردی، اخلاقی، سیاسی، اعتقادی و … که در این نوشتار به آنها پرداخته می شود.

1. لزوم پرداختن به افکار و ایده های استادو بررسی راه های تداوم این جریان عمیق و اصیل؛ بی شک، از مواردی که در مورد شهید مطهری، حائز اهمیت است، لزوم بررسی راه های تداوم جریان و حرکت عمیق و اصیل اندیشه شهید مطهری برای برآورده کردن نیازهای فکری جدید و ورود به عرصه چالش با افکار وارداتی و نقادی علمی این افکار است. مقام معظم رهبری با تأکید بر این نکته مهم می فرمایند:ما نمی توانیم در شهید مطهری، متوقف شویم؛ هر چند،پس از گذشت 25 سال از شهادت این مرد بزرگ، کتاب های او جزو جذاب ترین و پرفروش ترین کتاب ها برای نسل های جویای فکر متین و منطقی اسلام است و ما در حال حاضر، بدیلی برای مجموعه کتاب های شهید مطهری نداریم، اما نیازهای فکری، روز به روز و نو به نو می شود وجریان ورود به چالش با افکار وارداتی و نقادی علمی و تفکیک صحیح از سقیم آن، ازوظایف مهمی است که باید ادامه پیدا کند. و ما در دهه های آینده به مطهری ها نیازمبرم داریم  . (پیام رهبر انقلاب به همایش جهانی اندیشه مطهر، 6/2/1383). ا

یشان رمز توفیقات استاد شهید مطهری را تلاش بی وقفه و پی گیر استاد مطهری برای خودسازی روزافزون علمی می دانند و اعتقاد دارند که مطهری هیچ گاه در استفاده از ذخیره گرانبهای علمی خود سستی نکرد؛ به گونه ای که امروز هم، فضای فکری جامعه، مرهون افکار، و نیازمند آثار و اندیشه های اوست، اما حوزه های علمیه نباید در شهید مطهری متوقف بمانند؛ چرا که بسیاری از نظریات و شبهات پس از حیات آن استاد عالیقدر مطرح شده است که باید به آنها پاسخ داد(12/10/1384).

همچنین رهبر فرزانه انقلاب، ضمن تأکید بر بازخوانی مکرر و تفکر در آثار و افکار استاد شهید مرتضی مطهری، آن را برای مبلغان و طلاب، لازم و واجب می دانند؛ چرا که به اعتقاد ایشان: روحانیان باید با اتکا نکردن به حرف های تکراری، برای همه قشرها و سطوح مختلف فکری، حرف های نو و جذاب داشته باشند. همچنین باید صاحب نظرانی که دارای بنیه قوی فقهی و نگاه امروزی به مسائل هستند با تلاش مضاعف و تکیه بر فقه و مبادی فقهی به تبیین مسائل مختلف و پاسخ گویی دینی به این نیازهای جدید بپردازند (دیدار علما و روحانیون استان یزد بامقام معظم رهبری).

نگاهی که ایشان به افکار استاد دارند، برای تبلیغ در عصر جدید، بسیار حائز اهمیت می نماید؛ زیرا در نگاه رهبر انقلاب، طلابی موفقند و ادامه دهنده راه استاد که وسیع نگر باشند، بصیرت داشته باشند، آحاد مردم را مخاطبان خود قلمداد کنند، پارسایی کنند، فقط به مطالعه در حجره بسنده نکنند و به تعبیر ایشان: طلبه نمی تواند و نباید فقط به مطالعه در حجره بسنده کند، بلکه بسیار مهم و ضروری است که از مسائل داخلی و جهانی، جریان های سیاسی، منفذهای احتمالی نفوذ دشمن و دیگر مسائل مهم،‌ به خوبی آگاه باشد(همان). و اینها همه در وجود علامه شهید مرتضی مطهری وجود داشت؛ روحانی که تمام نکاتی را که برای موفقیت در تبلیغ، می بایست لحاظ شود تا تبلیغ، موفق باشد، در نظر می گرفت. رهبر معظم انقلاب اسلامی ، آیت الله شهید مطهری را مظهر تلاش برای رفع شبهات ذهنی جوانان، قشر تحصیل‌کرده و روشنفکران می دانند و معتقدند که مطهری، مهم‌ترین سؤالات ذهنی جامعه را شناخت و با تفکر و منطق و فلسفه اسلامی به آنها پاسخ داد و همه فضلا و طلاب جوان باید از این روش و متد پیروی کنند.

2. تبیین شخصیت فکری و هویت روشنفکری شهید مطهری و نقش آن در جریان فکری و روشنفکری اسلامی معاصر؛ مقام معظم رهبری در این رابطه معتقدند که درباره هویت فکری و روشنفکری شهید مطهری، تاکنون تعریف جامعی ارائه نشده است.ایشان اعتقاد دارند که استاد مطهری با قوت فکری و اندیشه صائب خود در دهه های1340-50وارد میدان هایی شد که تا آن زمان، هیچ کس در زمینه مسائل اسلامی، وارد آنمیدان هانشده بود و با تفکرات وارداتی غربی و شرقی به چالش علمی عمیق، وسیع و تمام نشدنی پرداخت و در جبهه مقابله با مارکسیسم و تفکرات غربی و لیبرالیسم، دست به یک جهادهوش مندانه زد و با توان علمی و ایمان راسخ و اعتماد به نفس، موفقیت های بزرگی به دستآورد و با قدرت اجتهاد و انصاف و ادب علمی، روشی متقن و به دور از تحجر و التقاط، برای معرفی اسلامی و مقابله با کج اندیشی و انحراف ایجاد کرد و پایه های افکار مورد نیازجامعه اسلامی و انقلابی را تأسیس نمود و نقش مؤثری بر جریان فکری اسلامی و شکل گیری نظام اسلامی بر جای گذاشت و به صورت سنگری امن برای جوانان طالب و علاقه مند فکراسلامی در حوزه ها و دانشگاه ها درآمد تا بتوانند زیر سایه این تفکر عمیق و مستحکم،دین خود را حفظ کنند و دست آوردهای نوین فکری داشته باشند و از آن دفاع نمایند پیام رهبر انقلاب به همایش جهانی اندیشه مطهر، 6/2/1383).

3. تهجد و نماز شب؛ شهید مرتضی مطهری در اخلاقیات و عبادات نیز سرآمد همگان بود و هیچ عملی نمی توانست او را از راز و نیاز با معشوق و معبودش، بی نیاز کند.و…

4. مبارزات سیاسی؛ مقام معظم رهبری در این ارتباط می فرمایند :تا سال 49 و 50 خیلی مسائل انحرافی در محیط مبارزه  به چشم نمی‌خورد. وقتی که منافقین،دستشان را رو کردند و نوشته‌ها‌ی ایدئولوژیک آنها کم کم پخش شد، آقای مطهری بیش از همه حساسیت نشان داد. چون من به یاد دارم که در سال 51 تلاش فراوانی شد که امام را وارد کنند که این حرکت جوان ها را تأیید کنند که به نام «مجاهدین» و… بودند، اما امام، سخت ابا کردند و یک بار کتاب های مجاهدین را خوانده بودند و گفته بودند اینها همان حرف های لنین و ارانی است، پس حرف های شما کدام است؟ مرحوم مطهری در معرفی اینها به امام نقش داشتند و خودشان آن قدر، حساسیت نشان دادند تا عملاً کنار کشیدند و آن وقت، مجاهدین ایشان را متهم کردند به این که سازشکارند و اهل مبارزه نیستند و حال، این که کنار کشیدن ایشان حساسیت ایشان را نشان می‏داد و مؤثر و مفید هم واقع شد و ایشان در آن موقع، کار ایدئولوژیکشان را زیاد کردند. و اثرش این بود که در سه چهار سال بعد، حقانیت حرکت ایشان روشن شد و حرکت صحیح اسلامی، دوباره از سال 54 رو به رشد رفت و کم کم خط امام تبلور یافت.

5. جنبه استادی شهید مطهری؛ ایشان بحق استادی برجسته و وسیع نگر بودند؛ به گونه ای که به تعبیر رهبری: واقعاً ایشان معلّم بودند؛ یعنى معلّمى ایشان فقط در محدوده كلاس خلاصه نمى شد. ایشان حقیقتاً معلّمِ عمومِ جامعه بودند و از این بابت، حقّ بزرگى بر گردن همه دارند(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار خانواده شهید «مطهّرى» (13/2/79).

6. به روز بودن استاد مطهری؛ از عمده دلایلی که شهید مطهری در تبلیغشان در سطح وسیع؛ چه برای عوام و چه خواص، موفق بودند، همان به روز بودن ایشان بود؛ به گونه ای که سعی می کردند همگام با نیازها و شبهات جامعه به پیش روند و پاسخی درخور برای نسل تشنه داشته باشند. رهبر معظم انقلاب در این رابطه می فرمایند: طبیعتِ خیلى از پدیده هاى عالم، نسخ است و هر چه مى گذرد، این پدیده ها كهنه تر مى شوند. اغلب پدیده هاى عالم همین طورند. بعضى از پدیده ها هم هستند كه هر چه مى گذرد، نه فقط غبار نمى گیرند، بلكه درخشان تر، پُر نمودتر، چشمگیرتر و اثرگذارتر مى شوند. پدیده هایى كه تكیه بر حقیقت دارند، معمولاً این گونه اند. من به روشنى احساس مى كنم كه بحمداللَّه افكار مرحوم آیةاللَّه شهید مطهّرى هم از این قبیل است. براى مثال، ایشان درباره علل گرایش به مادّیگرى، در باب معناى قضا و قدر و خیلى از مفاهیمِ كلامِ جدیدِ اسلامى، مباحثى را مطرح كردند، كه امروز وقتى ما به فضاى پیرامونى خودمان در جامعه نگاه مى كنیم، مى بینیم پاسخ پرسش هایى است كه به روز مطرح مى شوند(همان).

7. تکیه بر مسائل فکری استاد؛ از جمله مواردی که به کرّات در سخنان رهبری راجع به استاد به چشم می خورد، تکیه بر مسائل فکری شهید مطهری است. ایشان حتی با ترسیم خط راهنما برای کسانی که بانی بزرگداشت یاد و خاطر این شهید علامه هستند، می فرمایند: در این سالگردها بهتر آن است كه بر مسائل فكرى، بیشتر تكیه شود. اگر فرضاً در هر سال از سال هاى آینده، به مناسبت دوازدهم اردیبهشت كه روز شهادت آقاى مطهّرى است، موضوعى از افكار و آثار ایشان، مورد توجّه نقّادانه قرار گیرد؛ یعنى حسابى نقد شود، دلایل و وجوهش ذكر گردد، همه دقایق مورد نظر ایشان بیان شود و اگر كسى احیاناً مى‏تواند با نظرى آنها را تكمیل كند، آن نظر هم ذكر شود، تا اگر در بعضى از نظرات، بر ایشان اشكالاتى وارد كردند، آن فرد بتواند با مطرح كردن آن نظرات، از نظر ایشان دفاع كند؛ و خلاصه یك حركت نقّادانه علمى روى كارهاى ایشان انجام گیرد كه منتهى به استحكام هر چه بیشتر نظراتشان گردد، چنین حركت علمى‏اى، یك مقطع براى كار علمى خواهد بود(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار خانواده شهید «مطهّرى» 12/2/73).

اما آن چه در فرمایشات رهبری در مورد استاد، قابل تأمل می نماید، این نکته است که به فرموده ایشان، شهید مطهری در زمینه مسائل فكرى، سه خصوصیت مهم داشتند: اوّلاً آدمى قوىّ الفكر و متفكّرى حقیقى بود. ثانیاً در ارائه و اشاعه مبانى فكرى، هیچ قصدى جز قربه الى اللَّه، ترویج دین، ترویج حق و مبارزه با باطل نداشت. خصوصیت سوم ایشان، پركارى و خستگى ناپذیرى بود. واقعاً نمى نشست كه براى كار سراغش بروند. آن جا كه سراغش نمى رفتند، خود ایشان به سراغ كار مى رفت. این سه خصوصیت در ایشان بود.

در زمان حیات شهید مطهّرى، فكرهایى پرزرق و برق تر از فكر ایشان مطرح مى شد؛ فكرهایى كه خیلى جاذبه داشت. آن فكرها اگر چه دایره وسیعى هم داشت، اما فكر ماندگار نبود؛ فكرى براى یك برهه بود كه خلأ یك زمان را پر مى كرد. چنین نبود كه آن فكرها مثل یك جریان، باقى بماند. اما فكرِ شهید مطهّرى، مثل یك جریان ماند و روز به روز توسعه پیدا كرد(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار خانواده شهید «مطهّرى» (11/2/75)).

8. معرفی استاد مطهری به دنیا؛ رهبر انقلاب در رابطه با شناساندن شهید مطهری و افکار او به دنیا می فرمایند: ما باید آقاى مطهّرى را به دنیا و بخصوص به دنیاى اسلام معرفى كنیم. ایشان(مقام معظم رهبری)، جست و جو برای تکیه بر روی موضوعاتی که راجع به شهید مطهری باید به دنیا معرفی کرد، را از مهم ترین کارها دانسته و دیگر دانشگاه هاى تهران شروع شده بود، حالا تا سطح جهان و دنیاى غرق در تمدّن مادّى، ادامه و استقرار دارد. به هر حال باید این خصوصیّات را جست و جو كرد(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار خانواده شهید «مطهّرى» (12/2/77).

9. استاد مطهری؛ شخصیتی جامع؛ به تعبیر مقام معظم رهبری: بعضى، وقتى كه از دست مى‏روند، آدم یك چیز از دست داده است؛ امّا بعضى، وقتى از دست مى‏روند، آدم چند چیز از دست مى‏دهد. شهید مطّهرى از آن كسانى بود كه وقتى او را از دست دادیم، چند چیز را از دست دادیم. وقتى كه ایشان شهید شد، یك انسان شایسته و برجسته از دست رفت و از جمهورى اسلامى گرفته شد….
آقاى مطّهرى، جسم و شخصیتى حقیقى بود كه مى‏گفت «جسم من و دست من كه افتخارى ندارد.» منِ واقعى آقاى مطّهرى، یعنى آن كسى كه همه افتخارات مالِ اوست. مجموعه فكر، مَنِش، راه، تصمیم و تشخیص است كه حقایق و افتخارات را تشكیل مى‏دهد. ما باید براى بزرگداشت آقاى مطّهرى، این حقایق را احیا، تبیین و ابقا كنیم. ایشان همچنین در مورد آثار استاد می فرمایند: روى كتاب ها و افكارشان، هر چه مى‏توانید، كار كنید(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار خانواده شهید «مطهّرى» (11/2/74).

10. شهید مطهری؛ فیلسوفی جامع نگر؛ مقام معظم رهبری می فرمایند: شهید مطهری در میان فلاسفه معروف اسلامی، تنها فردی است كه دیدگاه فلسفی او بهمسائل اجتماعی و سیاسی و حتی مسائل زندگی، تسری می یابد و باید این ویژگی منحصر بفرداستاد مطهری، به طور صحیح معرفی شود.به گفته مقام معظم رهبری: تبیین دیدگاه و هویت فلسفی شهید مطهری، ضروری‌ترین وظیفه در مقطع كنونی است و لازمه این كار،استفاده از مجموعه‌ای از فضلای فلسفه دان، روشنفكر و آشنا با آثار ایشان است تامكتب فلسفی شهید مطهری ارائه شود. با ارائه مكتب فلسفی شهیدمطهری به عنوان مبدأ دیدگاه فكری ایشان، امكان تحقیق درباره ابعاد مختلف آثار شهیدمطهری، بسیار دقیق‌تر امكان‌پذیرخواهد بود(دیدار اعضای شورای مرکزی ستاد بزرگداشت استاد شهید مرتضی مطهری10/2/1385).