درمانهاى عملى درکاهش نگرانی ها
سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»د به بررسی درمانهاى عملى درکاهش نگرانی ها می پردازد.مقصود از درمانهاى عملى، اقداماتى اند كه بر اساس آموزههاى اسلامى، در كاهش نگرانىها و از بين بردن غم و غصههاى بيهوده، نقش دارند، هر چند، چگونگىِ رابطه برخى از اين امور بادرمان نگرانىها براى ما روشن نيست.
* اشتغال به كار
از نظر روانشناسان، اشتغال به كار، يكى از بهترين داروهاى مسكّنى است كه تاكنون براى بيماران اعصابْ شناخته شده است.
جان كوپر بويز در كتاب فنّ فراموش كردن ناملايمات مىنويسد: «وقتى كسى در كار خود غرق مىشود، نوعى راحتى و يك آرامش دقيق درونى و يك نوع رخوتِ شادىآور، اعصاب او را تسكين مىبخشد».
شايان ذكر است كه قرنها پيش از آن كه روانشناسان، باتجربه به اين واقعيت دست يابند، در منابع اسلامى اين مطلب به روشنى بيان شده است.
برپايه احاديث اسلامى، نقشِ كار در تأمين آرامش روانى، تا اندازهاى است كه سستى و كوتاهى در كار، نگرانىآفرين، و از دست دادن فرصت، موجب غم وغصّه است.
البته از نظر اسلام، اشتغال به هر كارى، موجب زدودن غم و پديد آمدن شادى نيست؛ بلكه تنها كارهاى مفيد و سازنده مىتواند آرامشآور باشد.
* اجتناب از كارهاى ناروا
انواع كارهاى زشت و ناروا، به دليل اين كه با فطرت و سرشت آدمى سازگار نيستند، موجب اضطراب و نگرانى روانى مىشوند. بنا بر اين، به منظور درمان نگرانىها در كنار اشتغال به كارهاى مفيد و سازنده، اجتناب از كارهاى ناروا نيز ضرورى است كه در نصوص اسلامى از آن به عنوان «تقوا» ياد مىشود.
قرآن كريم تأكيد مىفرمايد كه «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً»؛ يعنى در زندگى افراد باتقوا، بنبست وجود ندارد و خداوند سبحان، همه گرههاى كور زندگى انسانهاى باتقوا را باز مىكند و نگرانىهاى آنان را برطرف مىنمايد:
مَنِ اتَّقَى اللَّهَ سُبحانَهُ جَعَلَ لَهُ مِن كُلِّ هَمٍّ فَرَجاً، ومِن كُلِّ ضيقٍ مَخرَجاً.
هر كس تقواى الهى پيشه كند، خداوند براى او از هر غمى گشايشى و در هر تنگنا راه برونرفتى قرار مىدهد.
* انجام دادن انواع كارهاى نيكو
كارهاى نيكو، به عكس كارهاى زشت و ناروا، به دليل اين كه با فطرت انسان هماهنگ اند، نه تنها فشارهاى روانىِ غم و غصّه را كاهش مىدهند و در مواردى، از بين مىبرند، بلكه موجب شادى و آرامش و آسايش روحى مىگردند.
*گرهگشايى و غمزدايى
يكى از كارهاى نيكو که مىتوانند در زدودن نگرانىها، مؤثّر باشد عبارت است از گرهگشايى از گرفتارىهاى اهل ايمان و غم زدايى از غم زدگان. در روايتى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: مَن أجرَى اللَّهُ عَلى يَدِهِ فَرَجاً لِمُسلِمٍ، فَرَّجَ اللَّهُ عَنهُ كُرَبَ الدُّنيا وَالآخِرَةِ.
هر كه خداوند به دست او گشايشى را براى مسلمانى جارى گردانَد، غصّههاى دنيا و آخرت را از او مىزدايد.
*توسّل به اهل بيت عليهم السلام
يكى ديگر از اقدامات نيكويى كه در گشايش گرههاى پيچيده زندگى و زدودن غصّه ها بسيار مؤثّر است، بهرهگيرى از توسّل به خاندان رسالت است؛ زيرا خداوند سبحان، آنان را واسطه فيض خود قرار داده است. چنان كه در زيارت جامعه كبيره- كه از امام هادى عليه السلام نقل شده-، خطاب به اهل بيت عليهم السلام مىگوييم:
بِكُم يُنَفِّسُ الهَمَّ وَيَكشِفُ الضُرَّ.
به وسيله شما خداوند اندوه را مىگشايد و سختى را برطرف مىكند.
در فراز ديگرى از اين زيارت مىخوانيم:
بِكُم أخرَجَنَا اللَّهُ مِنَ الذُّلِّ، وفَرَّجَ عَنّا غَمَراتِ الكُروبِ.
و به وسيله شما خداوند ما را از خوارى بيرون آورد و شدّت غمها را از ما برداشت.
همچنين در زيارت امام حسين عليه السلام- كه از امام صادق عليه السلام روايت شده- آمده است:
بِكُم يَكشِفُ اللَّهُ الكَربَ.
به وسيله شما خداوند، غم را مىگشايد.
اين روايات و روايات مشابه، به خوبى نشان مىدهند كه در نظام آفرينش، اولياى الهى، واسطه فيض الهى هستند، و همگان مىتوانند با بهرهگيرى از توسّل به آنان، از عنايت خاصّه الهى در زدودن نگرانىهاى زندگى بهرهمند شوند.
در ميان ارادتمندان اهل بيت عليهم السلام، كم نيستند كسانى كه اين واقعيت را تجربه كردهاند و از گرفتارىهاى بزرگ و نگرانىهاى جانكاه، رهايى يافتهاند
*غنيمت شمردنِ حال
يكى دیگراز آموزههاى علمىِ بسيار مهم براى درمان نگرانىهاى زندگى، غنيمت شمردن حال است. توضيح مطلب، اين كه دوران زندگى، به سه قسمت تقسيم مىشود: گذشته، حال و آينده. غصّه ها، دلمشغولیها و نگرانیهاىِ انسان، عمدتاً يا به دليل افسوس بر گذشتهاى است كه دستيافتنى نيستند، و يا بر آيندهاى است كه تحقّق آن روشن و قطعى نيست. خطر اين است كه غمِ گذشتهاى كه قابل دستيابى نيست و غصّه آينده نامعلوم، موجب كدورت و آشفتگى روانى حال گردد، و امكان بهرهبردارى و لذّت بردن از زمان حال را كه قطعى و قابل دستيابى است، از انسان سلب نمايد. در روايتى از امام على عليه السلام نقل شده كه فرمود: ماضى يَومِكَ فائتٌ، وآتيهِ مُتَّهَمٌ، ووَقتُكَ مُغتَنَمٌ.
گذشته روز تو رفته است و آيندهاش محلّ ترديد است و زمان حالْ مغتنم است.
ايشان در حديث ديگرى مىفرمايد: خُذ بِالثِّقَةِ فِى العَمَلِ، وإيّاكَ وَالِاغتِرارَ بِالأَمَلِ، ولا تُدخِل عَلَيكَ اليَومَ هَمَّ غَدٍ، يَكفِى اليَومَ هَمُّهُ، وغَداً إذا حَلَّ لَتَشغُلُهُ، إنَّكَ إن حَمَلتَ عَلَى اليَومِ هَمَّ غَدٍ زِدتَ فى حُزنِكَ وتَعَبِكَ، وتَكَلَّفتَ أن تَجمَعَ فى يَومِكَ ما يَكفيكَ أيّاماً، فَعَظُمَ الحُزنُ وزادَ الشُّغلُ، وَاشتَدَّ التَّعَبُ وضَعُفَ العَمَلُ لِلأَمَلِ.
كار را استوار بنيان بگذار و فريب آرزو را نخور و غم فردا را امروز به خود راه مده كه غم امروز براى خود كافى است و چون فردا شود، بدان خواهى پرداخت؛ چرا كه اگر امروز غصه فردا را هم به دوش بكشى، اندوه و رنج خود را افزودهاى و رنج چندين روز را در يك روز بر خود تحميل كردهاى.
در نتيجه، اندوهت گران و دلمشغولىات بسيار و زحمتت فراوان و عملت به خاطر آرزويت، سست خواهد بود.
اين رهنمود به قدرى مهم و كارساز است كه پس از چهارده قرن، ديل كارنگى، فصل اوّل بخش نخست كتاب خود را به شرح اين دستور العمل (دم، غنيمت است) اختصاص داده است.
نكته قابل توجه اين كه در مقدّمه اين كتاب نوشته: «خواهش مىكنم 34 صفحه اوّل اين كتاب را به دقّت بخوانيد، اگر در آن هنگام، حس كرديد كه نيروى جديدى براى جلوگيرى از نگرانى در شما توليد نشده است، آن وقت آن را پاره كرده و در آتش بيندازيد و خاكسترش را هم بر باد دهيد؛ زيرا آن به كار شما نمىخورد!»
*الگوى شادى از نگاه قرآن و حديث:آیت الله ری شهری