لبیک یامهدی

زیارت قبور اهل‌بیت(ع) به لحاظ تأثیرات معنوی خاصی که در آن نهفته است، یکی از عظیم‌ترین برکات خداوند متعال برای مؤمنین و شیعیان محسوب می‌شود که بخشی از این برکات معنوی در روایات اهل‌بیت(ع) اشاره شده است. امام صادق(ع) در روایتی درباره ثواب زیارت امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «هر کس جدم را حق‌شناسانه و از روی معرفتِ به حق او زیارت کند، خداوند در برابر هر گام، برایش پاداش یک حج و عمره مقبول می‌نویسد. به خدا قسم ای پسر مارد! هرگز آتش، قدمی را که در راه زیارت امیرالمؤمنین (سواره یا پیاده) غبارآلود شود، نمی‌سوزاند. ای پسر مارد، این حدیث را با آب طلا بنویس» (وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص .۲۹۴) همچنین رسول گرامی اسلام(ص) در روایتی فرمود: «به زودی پاره‌ای از تن من در سرزمین خراسان به خاک سپرده خواهد شد. هیچ مؤمنی نیست که او را زیارت کند مگر آنکه خداوند، بهشت را بر او واجب و بدنش را بر آتش دوزخ حرام می‌کند.» (من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص۵۸۵)

استفاده از ظرفیت زیارت برای اشاعه فرهنگ تشیع
از سوی دیگر از ظرفیت زیارت می‌توان در راستای اهداف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و … بهره برد. به عنوان نمونه در بُعد سیاسی و فرهنگی به لحاظ اینکه این اماکن مقدس محل تلاقی کشورهای متعدد اسلامی و حتی گردشگران خارجی است، بهترین مکان برای تبلیغ آموزه‌های دینی و اسلامی محسوب می‌شوند و مسئولان امر در این راستا با تدابیر لازم بسته‌های محتوایی مناسبی می‌توانند تهیه کنند و بعد با ترجمه‌های مختلف در اختیار زائران قرار دهند؛ این عمل به طور حتم در بلند مدت آثار خود را نمایان خواهد کرد؛ زیرا اکنون در عصری زندگی می‌کنیم که جوامع غربی و شرقی به بن‌بست‌های فرهنگی و دینی عمیقی رسیده‌اند و اندیشمندان‌ آنها به این باور دست یافته‌اند که دیگر مکاتب دینی آنها پاسخگوی نیازهای معنوی و فرهنگی جامعه  نیست لذا ملت‌ها به دنبال الگویی برای اصلاح  سبک زندگی هستند. این در حالی است که منبع قرآن و عترت از هیچ مسأله‌ای فروگذار نکرده است و اگر معارف این دو منبع گرانقدر به خوبی تبیین و با ابزارهای هنری و مجازی به جوامع ارائه شود، به طور قطع اثربخش خواهد بود.

از جمله مواردی که می‌توان به کارکردهای زیارت افزود، استفاده از فرصت زیارت برای اصلاح سبک زندگی ایرانی اسلامی در سه سطح خانواده، سیستم آموزشی کشور (آموزش و پرورش و دانشگاه) و مسئولان میانی و ارشد نظام است که می‌توان این آموزه‌ها را با سه ابزارِ معرفی سیره ائمه(ع)، تأثیرات معنوی زیارت و ادب و آداب زیارت ارائه داد؛ در ادامه به بهانه روز زیارتی امام رضا(ع) از این مدخل به موارد مذکور می‌پردازیم.

۱ـ استفاده از سیره امام رضا(ع) در اصلاح سبک زندگی 
یکی از راه‌هایی که می‌توان در راستای اصلاح سبک زندگی اسلامی بهره برد، استفاده از سیره فردی و اجتماعی ائمه(ع) به خصوص امام رضا(ع) بر اساس منابع متقن شیعیان است. کتاب‌هایی مثل صحیفه امام رضا(ع)، عیون اخبار رضا(ع)، تحف‌العقول، رساله ذهبیه و … از منابع دسته اولی است که می‌توان از این طریق به نوع رفتارهای شخصی امام رضا(ع)، طرز برخورد امام(ع) با خانواده، اخلاقیات حضرت در برخورد با مردم، شیوه مناظرات امام رضا(ع) با اقشار مختلف مردم و … دست یافت و آنها را تبدیل به الگو کرد.

هنر، بهترین ابزار انتقال سیره اهل‌بیت(ع)
متأسفانه تاکنون تشیع آنطور که شایسته است نتوانسته سیره اهل‌بیت(ع) را به طور صحیح به جامعه عرضه کند و به نظر می‌رسد ابزار هنر از بهترین ابزارها برای اشاعه سیره ائمه معصومین(ع) است که نسبت به آن غفلت عمیقی صورت گرفته است. همچنین ابزار فضای مجازی که در عصر حاضر مرزهای امنیتی را شکافته است، ابزار قدرتمندی برای انتقال سبک زندگی رضوی(ع) و سایر اهل‌بیت(ع) به جامعه محسوب می‌شود.

هرچند در این باره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فیلم‌های تلویزیونی و سینمایی متعددی ساخته شده است، اما علاوه بر اینکه این دستاوردها کافی نیست بلکه به اذعان برخی اندیشمندان گاهی دارای اشکالات محتوایی و معرفتی نیز بوده‌اند و چه بسا در برخی آثار حق مطلب ادا نشد و در برخی موارد با تحریفاتی نیز همراه بود. بنابراین سینمای دینی همواره با دو اشکالِ «عدم زاویه ورود مناسب به موضوع عترت(ع) و انبیاء» و نیز «تحریفات روایی» روبرو بوده است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت مقدم بر تولید محتوای دینی باید به فکر اصلاح منظر بود. به عنوان نمونه فیلمی مانند یوسف پیامبر(ص) هرچند دارای محتوای «غنی اخلاقی» بود، اما از جهت «اعتقادی و معرفتی» سطح بسیار ضعیفی داشت تا جایی که رسول بزرگواری مانند یعقوب(ع) را همواره در موضع انفعال و ضعف نشان داد؛‌ این در حالی است که پیامبران و رسولان دارای علم الهی و متصل به وحی بودند؛ و یا به قدری ماجرای زلیخا را پررنگ کردند که قرآن به این اندازه به آن نپرداخته بود. به هر حال پرداختن به محتوای این فیلم از حوصله متن خارج است.

 ۲ـ تأثیرات معنوی زیارت
موضوع دیگری که می‌توان از آن به عنوان ابزار اصلاح سبک زندگی یاد کرد، تأثیر معنوی زیارت است؛ به این صورت که وقتی افراد با حرم‌های اهل‌بیت(ع) مواجه می‌شوند، ناخداگاه تحت تأثیر محیط پاک و زلال این اماکن مقدس قرار می‌گیرند و ممکن است این حس معنوی تا مدت‌ها در روح و جان زائران قرار گیرد و چه بسا موجبات اصلاح بسیاری از امورات اخلاقی و رفتاری را فراهم آورد. بنابراین والدین و حتی مسئولان آموزشی می‌توانند در قالب اردوهای تفریحی و تربیتی نوجوانان و جوانان را به زیارت قبور اهل‌بیت(ع) ببرند تا از تأثیرات معنوی آن بهره ببرند.

تسنیم

بدیهی است عبادت نه منحصر به خدمت خلق است و نه منحصر به نماز و روزه؛ بلكه بزرگترين عبادت آن است كه هركس به وظايف واجب خود در هر قسمت عمل كند، چه عبادتى از اين بالاتر و پرشكوه‏تر، عبادتى كه مى ‏تواند يك جامعه را گلستان كند و هرگونه خير و سعادتى را به ارمغان بياورد.

هم چنین انجام فرايض مفهوم وسيعى دارد كه واجبات عبادى را شامل مى‏ شود، لذا همان‏طور كه وظايف اجتماعى و انسانى و خدمات فرهنگى و اقتصادى لازم را در بر مى‏ گيرد و به اين ترتيب بيگانگى اسلام از عمل كسانى كه وظايف لازم خود را رها كرده و به انجام مستحبات مى‏ پردازند و خود را عابد مى‏ شمرند روشن مى شود.

اینگونه است که امام سجاد عليه السلام مى ‏فرمايد:«من عمل بما افترض الله عليه فهو من اعبد الناس‏؛هركس به وظايف لازم خود عمل كند از عابدترين مردم خواهد بود».

گفتنی است اشاره آن حضرت به این نکتۀ کلیدی است که عابد كسى نيست كه شب و روز در گوشه‏ اى مشغول عبادت باشد. بلکه عابد كسى است كه به هنگام روز به اداى فرايض فردى و اجتماعى مى ‏پردازد و شب هنگام به در خانه خدا مى‏ رود، همان‏گونه كه در حديثى از امام سجاد عليه السلام آمده است كه؛ «من عمل بما افترض الله عليه فهو من أعبد الناس؛كسى كه عمل به واجبات الهى كند عابدترين مردم است».

دیده شده در:پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی

 در ایام ذی‎الحجه که مصادف با مناسک حج واجب است، به جاست که ابعاد مختلف این مانور عظیم مسلمانان مورد بررسی قرار گیرد و با رویکردهای مختلف آن آشنا شویم.

پیوند بحث امامت و ولایت با مقوله حج تا جایی است که خداوند هر ساله برنامه‎ای جهت یادآوری این امر مهم نظام الهی قرار داده است تا در پرتو آن بتوانیم با اهل عترت(ع) تجدید عهد و میثاق داشته باشیم.

یکی از منظرهای زیبایی که خداوند متعال در ماجرای حج اصرار بر آموختن معارف آن دارد، تمرین در قبال ولایت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است. در واقع می‎توان گفت پیوند بحث امامت و ولایت با مقوله حج تا جایی است که خداوند هر ساله برنامه‎ای جهت یادآوری این امر مهم نظام الهی قرار داده است تا در پرتو آن بتوانیم تجدید عهد و میثاق با اهل عترت(ع) را داشته باشیم.

در روایات داریم حتی درون سنگ حجرالأسودی که در کعبه جای گرفته، عهد و میثاقی است که خداوند در عالم ذر از تمام بشریت نسبت به ولایت امامان معصوم(ع) گرفته است.

در این زمینه در جلد اول کتاب الکافی صفحه 348 روایتی از امام محمد باقر(ع) نسبت به ضعف محمد بن حنفیه در قبال امامت امام سجاد(ع) نقل شده است، به این صورت که به حضرت گفت «ولادت من از علی(ع) است و از نظر سِنّی و قدمت از تو که جوان هستی در امر امامت شایسته‌ترم، پس در موضوع وصایت و امامت با من مخالفت و محاجّه نکن». امام سجاد(ع) او را دعوت به تقوای الهی کرد و زمانی که حنفیه قانع نشد، امام(ع) حجرالاسود را به عنوان حَکم قرار داد.

پس امام علیّ بن الحسین(ع) به حنفیه فرمودند «سنگ را بخوان و او نیز این کار را انجام داد، ولی صدایی از حجرالاسود در نیامد. امام(ع) فرمودند:« ای عمو اگر تو وصیّ و امام بودی حجرالاسود پاسخت را می‌داد. محمد بن حنفيّه به حضرت عرض کرد: تو ای برادرزاده‌ام از خدا درخواست کن و دعا کن.

امام علیّ بن الحسین(ع) از خدا آنچه را می‌خواست، درخواست کرد و سپس خطاب به حجرالاسود فرمود: از تو می‌خواهم به حقّ کسی که در تو میثاق انبیاء و عهد اوصیاء و پیمان همه مردم را قرار داده است، به من از وصیّ و امام بعد از حضرت امام حسین(ع) خبر بدهی. در این زمان حجرالاسود به حرکت درآمد به طوری که نزدیک بود از محلّ خود کنده شود، خداوند او را به زبان عربیِ روشن به نطق آورد و گفت: خداوندا وصایت و امامت بعد از امام حسین(ع) به علی بن الحسین بن ابی‌طالب و فرزند فاطمه دختر رسول الله(ص) می‌رسد. محمّدبن حنفیه با دیدن این صحنه ازسخن خود منصرف شد و ولایت امام سجّاد(ع) را پذیرفت». (کافی، ج 1، ص 348 ) طبق این روایت می‎بینیم که حتی سنگی که با عنوان حجرالأسود در کعبه به کار گرفته شده است، یادآور امامت و ولایت اهل عترت(ع) است.

اما خود بنای کعبه که مسلمانان به دور آن طواف می‎کنند نیز از منظر معارف امامت مورد توجه خداوند قرار دارد. در این رابطه طبرانی در صفحه 62 جلد اول معجم‎الکبیر خود روایتی را به این ترتیب نقل می‎کند: محمود بن بلید می‌گوید: من به فاطمه زهرا(س) عرض کردم چرا حضرت امیرالمؤمنین(ع) از حق خودش دفاع نکرد؟

حضرت فرمودند: مَثل امام، مَثل کعبه است «إذ تؤتی ولا یأتی؛ مردم سراغ کعبه می‌روند نه کعبه سوی مردم». و در روایتی دیگر نقل شده است پیامبر اکرم (ص) به حضرت علی علیه‌السلام فرمود: «یا عَلِیُّ اَنْتَ بِمَنْزِلَة الْکَعْبَةِ تُؤْتی وَلا تَأْتی؛ ای علی! تو به منزله‌ کعبه هستی که به سوی تو می‌آیند و نه این که تو به سویشان بروی». سه برداشت از جمع این دو روایت حاصل می‎شود: اول اینکه خداوند کعبه را نماد امام قرار داده است، بنابراین کعبه از این منظر نیاز است مورد مطالعه قرار گیرد. دوم اینکه باید در قبال اهل‌‏بیت(ع) رفتار مناسب داشت و پروانه‎وار به دور امام طواف کرد. سوم اینکه مرکزیت کعبه، یادآور محوریت و مرکزیت امامت بر عوالم و بشریت است.

بنابراین طبق آنچه بیان شد، همچنان که عبادات در غیر پرتو ولایت ارزشی ندارند، حج نیز به عنوان مهم‎ترین شعائر الهی نیز بدون اتصال به مقام امامت و ولایت عترت(ع) جایگاهی ندارد، زیرا اساس مناسک حج، ارتباط و معرفت نسبت به مقوله امامت و ولایت است. در این زمینه امام باقر(ع) می‌فرمایند: «تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَام؛ تمام بودن حجّ، به زیارت امام است‏» (صدوق، محمد، عیون‌اخبار الرضا‌(ع)، ج2، ص262).

در واقع کسانی که کعبه را بدون التزام به ولایت و امامت اهل‎بیت(ع) طواف کنند، سربلند و سرافراز نخواهند شد. این مسأله در ماجرای امام حسین(ع) و خروجشان از مکه به سوی مدینه ـ که در کربلا موجب شهادت ایشان شد ـ به صورت عملی آشکار شد.

به نقل تاریخ زمانی که امام حسین(ع) راه خود را از مسیر حج واجب به سمت مدینه کج کردند، آن کسانی که سنگ کعبه را اصل و امام را فرع دین می‎دانستند، از همراهی با امام بازماندند و حج اکبر را به حج اصغر فروختند. اما افرادی همچون حضرت ابوالفضل و علی اکبر(ع) و سایر خویشان و اصحاب که امام را محور عالم و اصل دین می‎دانستند، با امام حسین(ع) همراه شدند و در این مسیر بذل جان و مال کردند. در واقع در اعتقاد شیعیان، خداوند همه احکام و معارف را قائم به امام و تحت تسلط کامل ایشان قرار داده است.

منبع: تسنیم